Độc đáo hình ảnh hổ trong gốm sứ, sơn mài Bình Dương

“Hổ phụ sinh hổ tử”, “Nam thực như hổ, nữ thực như miêu”, “Dữ như hổ”, “Miệng hùm gan sứa”, “Cáo mượn oai hùm” là những câu nói liên quan đến loài hổ trong dân gian… Hổ là loài vật mạnh mẽ, lại ngộ nghĩnh, độc đáo và giàu ý biểu tượng. Với người dân Nam bộ, hổ là hình tượng của thiên nhiên, tuy có phần hung dữ nhưng rất gần gũi trong đời sống lao động sản xuất của họ. Vì thế, hình ảnh hổ trong các tác phẩm sơn mài và gốm sứ ở Bình Dương mang nhiều nét độc đáo.

Nghệ nhân ưu tú Trương Quan Tịnh kể chuyện về tranh hổ của các nghệ nhân sơn mài Bình Dương

Giàu ý biểu tượng

Về Làng sơn mài Tương Bình Hiệp (TP.Thủ Dầu Một), ghé thăm phòng trưng bày sơn mài Định Hòa, chúng tôi có dịp biết thêm nhiều điều thú vị về tranh hổ và niềm đam mê, tâm huyết truyền nghề của các nghệ nhân nơi đây. Ngoài “tứ linh”, hổ còn là chủ đề trong trang trí sơn mài Bình Dương. Hổ là con vật cưỡi của Trương Đạo Lăng (tổ của các pháp sư), của Huyên Đàn Bồ Tát (tức Triệu Công Minh - được coi là thần tài) và cũng được phối trí trong đồ án gọi là bùa thái cực với Khương Tử Nha (Khương Thái Công)… Hổ biểu trưng cho sức mạnh, vì vậy các sản phẩm mang hình tượng hổ thường được dùng như một thứ bùa hộ mệnh, bảo vệ gia đình… để chống lại các thế lực ma quỷ.

Vừa kể cho chúng tôi nghe về những thăng trầm của nghề sơn mài ở Bình Dương, nghệ nhân ưu tú Trương Quan Tịnh (Năm Tịnh) vừa phấn khởi giới thiệu những bức tranh sơn mài vẽ hổ của các nghệ nhân. Ông Năm Tịnh nói: “Ở Bình Dương có nhiều nghệ nhân vẽ tranh sơn mài về hổ. Đặc biệt, được nhiều người biết đến có nghệ nhân Trần Văn Nam (Năm Khòm, Năm Cọp), cánh chim đầu đàn về vẽ phủ mài (vẽ lắc) của sơn mài Bình Dương. Ông sáng tác nhiều đề tài tranh nhưng đặc biệt nổi tiếng với tranh cọp (hổ) nên còn được gọi là Năm Cọp. Hình tượng cọp trong tranh của ông sinh động, đầy uy dũng khó ai bì”.

Ngoài tranh hổ của ông Năm Cọp, phòng trưng bày tại Cơ sở sơn mài Định Hòa còn lưu giữ nhiều tranh hổ quý giá của các nghệ nhân: Lương Ngọc Qúy, Thái Kim Điền… Tranh hổ cũng được thể hiện theo nhiều phong cách và chất liệu. Có khi vẽ toàn thân với dáng vẻ dũng mãnh, có khi vẽ gương mặt với thần thái uy nghi, có khi vẽ 2 con (phụ - tử), có khi vẽ nhiều con (gia đình)…

Biểu trưng sức mạnh

Bên cạnh các tác phẩm sơn mài, các sản phẩm tượng hổ như ý - cát tường năm nay cũng mang những nét ngộ nghĩnh, đáng yêu. Tượng hổ phủ ngũ vàng kèm kim tuyến mang ý nghĩa “cọp vào nhà, may mắn cả năm”. Một số sản phẩm heo đất được trang trí hoa văn vằn vện như da hổ cũng đang thu hút khách tại các cơ sở heo đất ở TP.Thuận An.

Sản phẩm tượng hổ khát vọng của Công ty Gốm sứ Minh Long I

Trao đổi với P.V Báo Bình Dương, doanh nhân Lý Ngọc Minh, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Minh Long I, cho biết trong dân gian, hổ được biết đến với hình tượng chúa sơn lâm oai hùng của rừng già. Hình ảnh hổ được nhắc đến trong nhiều nền văn hóa khác nhau, gợi lên những liên tưởng về sức mạnh, oai linh, sự uyển chuyển linh hoạt với những vằn vện trên lưng thể hiện bản chất hung hãn. Hổ được xem là biểu hiện đẳng cấp của chiến binh. Trong chiến đấu và săn mồi, hổ là loài hung hãn, liều lĩnh, dám đối đầu với nhiều loài thú to khỏe hơn. Trong săn mồi, hổ đa mưu nên dễ dàng bắt được con mồi. Do đó mà các tướng sĩ giỏi thời xưa thường được gọi là hổ tướng.

Trong giới kinh doanh, các đặc tính của chúa tể sơn lâm cũng có nhiều nét tương đồng với các doanh nhân. Cụ thể là nhiều người thường ví von “hổ phụ sinh hổ tử” khi khen các quý tử thành đạt của doanh nhân có tiếng tăm. Đặc biệt, trong phong thủy, hổ được biết đến là linh vật trấn yểm hung tinh, mang đến phúc khí, thịnh vượng. Với mong muốn lan tỏa những lời chúc phúc, gặp dữ hóa lành, chinh phục được nhiều ước mơ trong năm mới Nhâm Dần 2022, Công ty TNHH Minh Long I đã cho ra đời các tuyệt tác tượng hổ: Hổ khát vọng, hổ an lạc và hổ như ý.

MINH HIẾU