Đờn ca tài tử Nam bộ - Bảo tồn và phát triển - Bài 23

Bài 23: Đồng Nai - Nỗ lực tạo dấu ấn riêng cho đờn ca tài tử

Tỉnh Đồng Nai cùng với 20 tỉnh, thành khác của cả nước có đóng góp tích cực trong việc lập hồ sơ trình UNESCO công nhận nghệ thuật đờn ca tài tử (ĐCTT) Nam bộ là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Hạnh phúc khi được góp sức, Đồng Nai đã và đang nỗ lực để loại hình nghệ thuật này “bay cao, bay xa”, cũng như dành trọn “chỗ đứng” trong tim người dân Đồng Nai nói riêng, người dân Việt Nam nói chung với những nét đặc trưng riêng của mình.

Thú vui dân dã

Theo thống kê của Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch, toàn tỉnh Đồng Nai hiện có 33 câu lạc bộ (CLB) ĐCTT đăng ký hoạt động cùng nhiều nhóm, đội ĐCTT hoạt động tự phát. Rất dễ để người có nhu cầu thưởng thức tìm được một địa điểm sinh hoạt ĐCTT thú vị tại Đồng Nai, bởi nó có thể trình diễn ở bất cứ đâu, vào bất cứ thời điểm nào mà không câu nệ sân khấu, trang phục, địa điểm… Ông Lê Văn Có, Chủ nhiệm CLB ĐCTT huyện Vĩnh Cửu, cho biết: “Những người thích ĐCTT mỗi khi rảnh rỗi thường hay cùng với bạn bè chung sở thích họp nhau tại nhà một người nào đó rồi cùng hòa đàn, cất tiếng ca để cho mọi người thưởng thức. Chương trình không sắp xếp sẵn mà những người đồng điệu gặp nhau, cao hứng muốn đờn bản gì là tất cả cùng đờn”. Bởi thế, có thể gặp ĐCTT ở đình, miếu, đám cưới, đám hỏi, đám tang hay giỗ chạp, tiệc tùng…

Biểu diễn ĐCTT tại Liên hoan ĐCTT Nam bộ tỉnh Đồng Nai Ảnh: V.TRUYÊN

Cũng bởi yếu tố dân dã, không câu nệ nhiều vào những điều kiện ràng buộc mà bao năm qua, ĐCTT vẫn tồn tại ở Đồng Nai như một nhu cầu không thể thiếu của người dân. Từ 20 bài bản tổ, nhiều bài bản đờn mới đã được người yêu mến bộ môn nghệ thuật này sáng tác và lưu truyền qua nhiều thế hệ. Các bài ca đều thể hiện tiếng lòng với cuộc sống, từ ngày đầu khai hoang lập ấp đến quá trình đấu tranh chống ngoại xâm và đổi thay của đất nước đang trên đường phát triển, đặc biệt thể hiện được đất và con người Đồng Nai nỗ lực vượt qua khó khăn đưa tỉnh thành tỉnh công nghiệp.

Niềm vui và nỗi lo

Đối với người yêu mến và có tâm huyết gìn giữ, phát huy, truyền thụ tinh hoa của nghệ thuật ĐCTT rộng rãi đến với công chúng, như nghệ sĩ Phạm Lơ (Chủ nhiệm CLB ĐCTT tỉnh Đồng Nai), soạn giả Nguyễn Tấn Tài (người từng đoạt giải nhất cuộc thi sáng tác và quảng bá các tác phẩm văn học, nghệ thuật, báo chí về chủ đề “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” năm 2012 với bài vọng cổ “Bác ơi”), hay nghệ sĩ Linh Phụng (Chủ nhiệm CLB ĐCTT Trung tâm Văn hóa huyện Long Thành)… thì việc loại hình nghệ thuật này trở thành di sản văn hóa phi vật thể là một niềm vui lớn. Nghệ sĩ Phạm Lơ nói: “Khi hay tin nghệ thuật ĐCTT được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, anh em trong CLB rất vui mừng và tự hào. Bởi đây là mong mỏi từ rất lâu của những người yêu mến bộ môn nghệ thuật. Ngay cả bạn bè của tôi có chung niềm yêu mến với bộ môn này hiện đang sinh sống ở nước ngoài cũng thông tin cho nhau với một tâm trạng phấn khởi và hạnh phúc”.

Tuy nhiên, cùng với niềm vui là nỗi lo ĐCTT sẽ được lưu giữ như thế nào cho xứng đáng. Nghệ sĩ Linh Phụng, Chủ nhiệm CLB ĐCTT Trung tâm Văn hóa huyện Long Thành cho hay: “Đã mấy chục năm theo đuổi bộ môn nghệ thuật này, có nhiều cơ hội tiếp xúc cũng như giao lưu với các CLB, nghệ sĩ của nhiều tỉnh, thành nên tôi nhận thấy hoạt động và phát triển của nghệ thuật ĐCTT hiện nay còn yếu.Trong đó, tình cảnh thường thấy nhất hiện nay mà các CLB đang gặp phải là hạn chế về kinh phí hoạt động và thiếu sự kết nối trong tổ chức biểu diễn”.

Tìm chỗ đứng cho ĐCTT

Trước nỗi lo cho tương lai ĐCTT tại địa phương, lãnh đạo tỉnh Đồng Nai đã phê duyệt Đề án bảo tồn, phát triển ĐCTT trên địa bàn tỉnh. Ngoài ra, trong các cuộc họp liên quan đến lĩnh vực văn hóa, lãnh đạo tỉnh đều nhấn mạnh việc phát huy giá trị loại hình di sản được UNESCO công nhận này. Chính sự chỉ đạo sâu sát của lãnh đạo địa phương đã tạo niềm tin, động lực để những người trong ngành văn hóa tiếp tục có những hoạt động thiết thực bảo tồn nghệ thuật ĐCTT. 

Theo đó, Đồng Nai đã liên tục mở các lớp hướng dẫn đờn, ca cho những người mộ điệu, phát động cuộc thi sáng tác lời mới cho những bản cổ. Đặc biệt, lời mới phải có hình ảnh mảnh đất Đồng Nai từ xa xưa đến ngày nay, từ gian khó đến phát triển… Đồng Nai cũng chú trọng đào tạo, tạo niềm đam mê cho lớp trẻ những “mầm non” kế thừa. Cụ thể, khuyến khích hình thành các gia đình tài tử, vận động những “lão làng” truyền niềm đam mê cho lớp trẻ và đưa ĐCTT vào thi thố trong đêm văn nghệ các trường. Đồng Nai cũng có những chính sách riêng hỗ trợ kinh phí cho các nhóm ĐCTT, hay các liên hoan, hội thi, hội diễn để họ có thêm niềm vui khi tham gia. Chính những việc làm đó từng bước đưa loại hình nghệ thuật tài tử Đồng Nai sang trang mới.

Bài 24: Mộc mạc những âm điệu ngũ cung ở Bình Thuận

VĂN TRUYÊN - THIÊN LÝ