Hình tượng biển Nam Hải được khắc trên Nhân đỉnh. Nam Hải là phần lãnh hải nằm ở phía Nam của Nam bộ, tiếp giáp với hải phận của các nước Malaysia, Indonesia... (Ảnh: Hoàng Quang Hà)
Cửu đỉnh Huế không chỉ là báu vật quốc gia thể hiện cho quyền uy và sức mạnh của vương triều nhà Nguyễn, triều đại phong kiến cuối cùng của Việt Nam, mà còn được đánh giá là một bộ dư địa chí, một bộ bách khoa thư độc đáo về Việt Nam hồi đầu thế kỉ 19.
Đặc biệt, trên Cửu đỉnh nhiều địa danh sông núi, biển đảo... của đất nước được thể hiện rất rõ ràng, minh xác. Điều đó cho thấy cha ông ta ngày trước rất ý thức về chủ quyền quốc gia, trong đó có vấn đề biển đảo.
Thời phong kiến, ở những nước Á Đông như Việt Nam, đỉnh được xem là thứ bảo vật, tượng trưng cho quyền lực thống trị của nhà vua. Hiện ở cố đô Huế vẫn còn tồn tại bộ Cửu đỉnh (9 đỉnh đồng) có từ thời nhà Nguyễn, và đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia vào năm 2012.
Cửu đỉnh của nhà Nguyễn được vua Minh Mạng ra lệnh đúc vào mùa Đông năm 1835 và hoàn thành vào ngày 1 tháng 3 năm 1837. Cả thảy gồm có 9 cái đỉnh lớn bằng đồng, đặt ở trước sân Thế Miếu (miếu thờ các vị vua triều Nguyễn) trong Hoàng thành Huế.
Mỗi đỉnh tượng trưng cho một vị vua triều Nguyễn và được đặt tên ứng với thụy hiệu (tên của vua sau khi băng hà) của vị vua ấy. Ví dụ như Cao đỉnh tượng trưng cho vua Gia Long được đặt theo thụy hiệu Cao Hoàng đế, Nhân đỉnh tượng trưng cho vua Minh Mạng được đặt theo thụy hiệu Nhân Hoàng đế...
Cửu đỉnh đặt thành một hàng ngang trước thềm Hiển Lâm Các, đối diện với Thế Miếu. Trong đó Cao đỉnh được đặt trên đường thần đạo (trục đường chính) chạy từ Miếu Môn qua Hiển Lâm Các đến gian giữa của Thế Miếu - nơi đặt án và khám thờ vua Gia Long. Cao đỉnh kê ở chính giữa trong số Cửu đỉnh và là đỉnh duy nhất được đặt nhích về phía trước 3 mét với hàm ý tôn vinh vị vua sáng lập nên triều Nguyễn.
Trên mỗi đỉnh, theo lệnh vua Minh Mạng, các nghệ nhân đúc đồng phường Đúc ở Huế đã chạm khắc 17 bức họa và 1 bức thư họa mô tả các chủ đề về vũ trụ, núi sông, chim thú, sản vật, vũ khí... Tổng thể trên 9 đỉnh có cả thảy 162 bức chạm khắc, tập hợp lại thành một bức tranh toàn cảnh về đất nước Việt Nam thống nhất thời nhà Nguyễn. Có lẽ vì thế mà các nhà nghiên cứu cho rằng Cửu đỉnh là bộ dư địa chí, là bách khoa thư bằng hình khắc về nước Việt Nam thời kì ấy.
Điều đặc biệt là mỗi hình khắc bao giờ cũng có tên gọi được khắc kèm rất rõ ràng. Nhờ đó mà khi xem trên Cửu đỉnh, tuy các hình khắc được thể hiện khái lược, mang tính biểu tượng, nhưng người ta vẫn có thể dễ dàng nhận biết được đó là sông gì, đảo gì, cây gì, con gì, hoặc địa danh nào...
Điều này cũng dễ hiểu, bởi trước khi đúc Cửu đỉnh, vua Minh Mạng đã yêu cầu rõ ràng rằng: "Nay đúc đỉnh, khắc các hình tượng sông, núi và mọi vật cũng không cần phải khắc đủ cả (tức chỉ mang tính giản lược, mô phỏng - PV), duy phải khắc rõ tên, hiệu và xứ sở để tiện nhận xét".
Như vậy có thể thấy tính minh xác về nguồn gốc, tên gọi của các hình khắc trên Cửu đỉnh rất được vua Minh Mạng coi trọng, vì thế nó rất có ý nghĩa đối với giới nghiên cứu sau này.
Theo nhà nghiên cứu Huế Phan Thuận An, hình ảnh chủ quyền Hoàng Sa và Trường Sa của Việt Nam được khắc rõ nét nhất trên bề mặt Cao đỉnh với 3 hình ảnh là Biển Đông (Đông Hải), ô thuyền (loại thuyền tuần tiễu trên biển của thủy binh thời vua Gia Long) và con ba ba. Ngoài ra, trên Nhân đỉnh còn có chạm khắc hình ảnh Biển Nam (Nam Hải), cá voi, đồi mồi. Trên Chương đỉnh có hình ảnh Biển Tây (Tây Hải), thuyền rồng, con rùa. Và trên Nghị đỉnh, Dụ đỉnh, Thuần đỉnh... có hình cửa biển Thuận An, cửa biển Đà Nẵng, biển Cần Giờ...
Qua quan sát thực tế trên Cửu đỉnh, chúng tôi cũng nhận thấy rằng, ba vùng biển Đông Hải, Nam Hải và Tây Hải của Việt Nam được khắc với hình ảnh sóng nước nhấp nhô, ẩn hiện rất nhiều đảo lớn nhỏ và chính giữa hình khắc có các chữ Hán nổi thể hiện rõ tên của mỗi vùng biển.
Theo các nhà nghiên cứu, thời vua Minh Mạng, ranh giới hành chính các địa phương và các vùng biển được phân chia rất rõ ràng trong phân cấp quản lý nhà nước. Theo đó, Biển Đông (Đông Hải) kéo dài từ phía Bắc cho đến Bình Thuận, bao gồm cả dải cát vàng Hoàng Sa, Trường Sa hay còn gọi là Vạn lý Ba Bình. Biển Nam (Nam Hải) bao gồm từ Bình Thuận đến Hà Tiên có nhiều hòn đảo như Đại Kim, Mảnh Hảo, Nội Trức, Côn Đảo, Phú Quốc, Thổ Châu... tiếp giáp với hải phận của các nước Malaysia, Indonesia… Biển Tây (Tây Hải) là vùng biển giáp với vịnh Thái Lan.
Như vậy, cùng với hàng loạt tài liệu Hán-Nôm cổ, trong đó có Châu bản triều Nguyễn đã được UNESCO công nhận là Di sản Tư liệu Chương trình Ký ức Thế giới khu vực châu Á-Thái Bình Dương, những hình ảnh biển đảo được khắc trên bộ Cửu đỉnh sẽ là một nguồn tư liệu quý về chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa./.
Theo TTXVN
Xem thêm bình luận