Nghề báo trong kỷ nguyên AI

Chuyển đổi số là một xu thế tất yếu, không thể đảo ngược đối với mọi ngành nghề, đặc biệt là báo chí. Trong bối cảnh công nghệ phát triển như vũ bão, nghề báo đang đứng trước một cuộc cách mạng mạnh mẽ, đòi hỏi sự thay đổi toàn diện từ tư duy, quy trình sản xuất đến kỹ năng của người làm báo. Cùng với đó, hiện nay trí tuệ nhân tạo đang tạo ra những thay đổi sâu rộng trong ngành báo chí, mang đến cả cơ hội và thách thức lớn, định hình lại phương thức làm báo trong kỷ nguyên số.

 Cơ hội đan xen thách thức

Những năm gần đây, khi công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI) bùng nổ đã tạo ra cuộc cách mạng lớn trên nhiều lĩnh vực đời sống, xã hội, trong đó có lĩnh vực báo chí, truyền thông. AI giúp tự động hóa nhiều công việc lặp lại, tốn thời gian như thu thập dữ liệu, tóm tắt tin tức, tạo báo cáo dựa trên dữ liệu. Điều này cho phép các phóng viên, nhà báo tập trung vào những công việc đòi hỏi tư duy sâu sắc, sáng tạo và điều tra chuyên sâu hơn. Cá nhân hóa nội dung AI có thể phân tích hành vi và sở thích của độc giả để đề xuất nội dung phù hợp, tăng cường trải nghiệm người dùng và giữ chân độc giả…

Vấn đề đặt ra đó là, AI vẫn là những cơ sở dữ liệu do chính con người cung cấp, huấn luyện. Với nền tảng kho dữ liệu rộng lớn giúp chúng ta có nhiều thuận lợi trong khai thác, nhưng nếu quá lạm dụng, quá “đặt niềm tin” vào thông tin, dữ liệu do AI cung cấp rất dễ dẫn đến những sai lầm nguy hiểm, nhất là những vấn đề liên quan đến quan điểm chính trị, tư tưởng, cũng như các số liệu, dữ liệu do trước đó người cung cấp, huấn luyện AI chưa được chuẩn xác và được cập nhật…

Ông Trần Quang Thái, Giám đốc Trung tâm Thông tin điện tử tỉnh Bình Dương, cho biết AI đã và đang phục vụ đắc lực cho nhiều lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực báo chí, truyền thông. Một trong những lợi thế lớn của kỷ nguyên AI đó là kỷ nguyên của Big Data (dữ liệu lớn) có thể phân tích dữ liệu lớn. AI giúp xử lý và phân tích lượng lớn dữ liệu để phát hiện xu hướng, khai thác thông tin mà con người khó có thể tự mình thực hiện. AI có thể đề xuất để chúng ta hoàn thiện một bố cục thông tin, tác phẩm từ đó tạo ra những sản phẩm báo chí sâu sắc và có giá trị hơn. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực AI mang lại, đối với người làm báo truyền thống thì AI vẫn khó có thể thay con người để làm các việc của một phóng viên hay cho một sản phẩm báo chí đòi hỏi nhiều nghiệp vụ chuyên môn mà chỉ con người mới thực hiện được như: Điều tra, xác minh thông tin, đơn thư tố cáo…, từ đó tạo ra những sản phẩm có “màu sắc” và mang hơi thở cuộc sống, mang tính gắn kết cộng đồng nhiều hơn.

“Trong môi trường thông tin mạng hiện nay, có nhiều thách thức, khi AI có thể tạo ra những thông tin, hình ảnh, video giả và vai trò kiểm chứng thông tin và chống tin giả vẫn là nhiệm vụ quan trọng của phóng viên trong việc kiểm chứng nguồn tin, xác minh dữ liệu, làm rõ các thông tin sai lệch càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết đối với đội ngũ người làm báo”, ông Trần Quang Thái nói.

Nhà báo Lê Tâm Trang, Báo Bình Dương, chia sẻ nhiệm vụ thẩm định thông tin, điều tra, xác minh, dẫn nguồn tin, cập nhật thông tin, dữ liệu vẫn là nhiệm vụ quan trọng của nghề báo để cung cấp những thông tin chuẩn xác đến độc giả. Một số lĩnh vực báo chí như ký sự, phóng sự điều tra chuyên sâu AI khó có thể thay thế phóng viên được. Khả năng khai thác thông tin, thu thập chứng cứ, tìm kiếm nhân chứng, phân tích tư liệu, xây dựng phương án tác nghiệp, bố trí nhân lực, sắp xếp câu chuyện sao cho vừa bảo đảm tính trung thực, chính xác nhưng cũng phải kịch tính, hấp dẫn..., đó là thế mạnh của phóng viên mà AI không thể thay thế. Từ đó tạo ra các sản phẩm thuyết phục được bạn đọc, các tác phẩm có giá trị nhân văn, mang hơi thở của cuộc sống.

Vấn đề đạo đức, trách nhiệm khi sử dụng AI

Hiện nay, việc sử dụng AI tạo sinh nội dung đặt ra những câu hỏi về quyền tác giả, tính xác thực của thông tin và trách nhiệm của cơ quan báo chí khi nội dung được tạo ra bởi máy móc. AI có thể giúp phát hiện tin giả nhưng AI cũng có thể giúp phát hành những tin giả và phát tán trên môi trường mạng xã hội, thông tin thiếu kiểm chứng tràn lan trên môi trường mạng. AI chỉ là công cụ tổng hợp, phân tích, không có yếu tố đưa ra các quyết định chuẩn xác, trong khi đó đối tượng có mục đích xấu có thể lợi dụng AI để tạo ra tin giả tinh vi hơn. Việc quá phụ thuộc vào AI có thể làm giảm vai trò của con người trong việc kiểm tra, xác minh thông tin và giảm tính trung thực, đa chiều trong các tác phẩm báo chí.

Nhà báo Nguyễn Thanh Long, Đài Phát thanh và Truyền hình Bình Dương, cho rằng trong tương lai AI và báo chí sẽ tiếp tục song hành và bổ trợ lẫn nhau. AI sẽ là một công cụ mạnh mẽ giúp nhà báo làm việc hiệu quả hơn, tạo ra nội dung phong phú và tiếp cận độc giả một cách thông minh hơn. Tuy nhiên, vai trò của con người vẫn là trung tâm trong xử lý, đưa ra các quyết định cuối cùng, từ đó tạo ra những sản phẩm có trách nhiệm với độc giả, bạn xem đài. “Hiện nay, nhiều công cụ robot có thể thay thế MC, người dẫn chương trình để đọc thay các nội dung, chương trình. Nhưng AI vẫn chưa thể tái tạo được những cảm xúc thật như con người, giọng đọc để thu hút được độc giả, bạn nghe đài. Do đó, đào tạo và bồi dưỡng kỹ năng số, kỹ năng sử dụng AI cho đội ngũ nhà báo là điều cần thiết để thích nghi với môi trường số, kỷ nguyên AI…”, nhà báo Nguyễn Thanh Long cho hay.

Theo bà Lê Thị Mỹ Phương, Phó trưởng phòng Tuyên truyền, Báo chí và Xuất bản, Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy, trong giai đoạn mới, đội ngũ những người làm báo của tỉnh không thể đứng ngoài xu thế chuyển đổi số, hướng tới phương thức sản xuất, cung cấp thông tin đa phương tiện, đa nền tảng, đa thiết bị, đa dạng hóa phương thức theo yêu cầu bạn đọc và đa dạng hóa nguồn thu... Quan trọng nhất là phải thay đổi tư duy và cách làm, trên cơ sở kết hợp giữa nội dung tốt và công nghệ hiện đại để làm chủ nền tảng số, nền tảng truyền thông xã hội… Làm thế nào để giữ vững định hướng tư tưởng, bảo đảm nguồn thông tin chủ lưu, phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong môi trường thông tin đa chiều hiện nay cũng là một nhiệm vụ đặc biệt khó khăn, đòi hỏi bản lĩnh chính trị, sự nhạy bén và trách nhiệm cao của đội ngũ những người làm báo tỉnh nhà.

MINH DUY