Phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa (gọi tắt là phong trào) chính thức ra đời từ năm 2000. Sau 15 năm được triển khai, phong trào đã mang lại những kết quả thiết thực, góp phần giữ gìn và phát huy các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tạo sự chuyển biến trong nhận thức và hành động của người dân, từng bước hướng tới một xã hội văn minh. Có được kết quả đó là nhờ phong trào đã biết kế thừa và phát huy có hiệu quả phong trào xây dựng đời sống mới do Đảng, nhà nước và Chủ tịch Hồ Chí Minh phát động từ tháng 8-1945.
Ngay sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, Đảng, nhà nước và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phát động phong trào xây dựng đời sống mới. Năm 1947, tác phẩm “Đời sống mới” của Chủ tịch Hồ Chí Minh ra đời. Trong lời tựa của tác phẩm nói trên, Chủ tịch Hồ Chí Minh, khẳng định: “Trong lúc kháng chiến cứu quốc chúng ta phải đồng thời kiến quốc. Thực hành đời sống mới là một điều cần kíp cho công cuộc cứu quốc và kiến quốc”. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng khẳng định xây dựng đời sống mới cần phải biết chọn lọc để đào thải những cái xấu, cải tiến những gì không còn phù hợp trong xã hội hiện tại, giữ gìn và phát huy những cái cũ mà tốt, tiếp nhận và phát triển những cái mới mà có lợi cho dân, cho nước. Thực hành xây dựng đời sống mới là trách nhiệm của mọi thành viên trong cộng đồng xã hội...
Tiếp đó, xác định xây dựng đời sống văn hóa cơ sở là một nhiệm vụ chính trị, xã hội quan trọng, Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ V (năm 1982) tiếp tục khẳng định phải đưa văn hóa thâm nhập vào cuộc sống hàng ngày của nhân dân ở cơ sở. Quán triệt tinh thần trên, Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao & Du lịch) đã chủ trương phát động trong cả nước phong xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở. Chương trình có những nội dung, chỉ tiêu rõ ràng với 6 nhiệm vụ công tác chuyên ngành được xác định là thông tin cổ động, văn nghệ quần chúng, đọc sách báo và thư viện, nếp sống văn hóa, giáo dục truyền thống, hoạt động nhà văn hóa - câu lạc bộ.
Mặc dù công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở đã đạt được nhiều thành tựu, nhưng để đáp ứng nhu cầu xây dựng đất nước trong tình hình mới, Nghị quyết Trung ương 5 của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII (năm 1998) đã đề ra chiến lược xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Nghị quyết nêu rõ 5 quan điểm chỉ đạo cơ bản, 10 nhiệm vụ cụ thể và 4 nhóm giải pháp thực hiện. Trong đó giải pháp có tính then chốt là mở cuộc vận động giáo dục chủ nghĩa yêu nước gắn với thi đua yêu nước và phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa. Đến tháng 4-2000, kế hoạch triển khai thực hiện phong trào trên phạm vi toàn quốc được Trung ương công bố.
Để văn hóa thực sự là “ngọn đuốc soi đường cho dân đi” như Chủ tịch Hồ Chí Minh từng căn dặn, phong trào luôn nhận được sự chỉ đạo sâu sát của Đảng, nhà nước; kế thừa và phát huy những giá trị của các phong trào đã được phát động trước đó và luôn hợp lòng dân. Bên cạnh đó, phong trào còn nhận được sự ủng hộ nhiệt tình của cả hệ thống chính trị, các cấp chính quyền đoàn thể. Đó cũng chính là điều kiện đã tạo nên sức sống mãnh liệt cho phong trào.
LÊ QUANG